Αφιέρωμα στον Ιωάννη Συκουτρή

Αφιέρωμα στον Ιωάννη Συκουτρή για τα 75 χρόνια από τον θάνατό του

Ο Ιωάννης Συκουτρής γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1901 στην μεγάλη εστία του Αλύτρωτου Ελληνισμού, την Σμύρνη. Το 1909 με την υποστήριξη του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου εγγράφεται στην Ευαγγελική Σχολή. Η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης απετέλεσε επί δύο αιώνες σημαντικότατο κέντρο μορφώσεως για τα Ελληνόπουλα, και πνευματικό φάρο του Ελληνισμού. Πριν την καταστροφή η σχολή διέθετε βιβλιοθήκη 50 χιλιάδων τόμων, σπάνια χειρόγραφα, πινακοθήκη, μουσεία: αρχαιολογικό, νομισμάτων, φυσιολογίας…

Στα 1931 στην Αθήνα ο Συκουτρής στο πρώτο του μάθημα ως Υφηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας – με τίτλο Φιλοσοφία και Ζωή – θα τονίσει: «Ευλογώ την ιεράν μνήμην εκείνων, που δεν πρόκειται πλέον ν’ ακούσουν ή ν’ αναγνώσουν το πρώτο ακαδημαϊκόν μάθημα του μαθητού των – πρώτην υπέρ πάντα την ακριβή, την αγίαν μνήμην του σχολείου μου, της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, της οποίας υπήρξα εκ των τελευταίων (αλλοίμονον) τροφίμων. Η Ευαγγελική Σχολή δεν υπάρχει πλέον, και εις την πατρίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, πρώτη φορά ύστερ’ από 3.000 χρόνια, ο Φοίβος της ελληνικής παιδείας ουκέτι έχει καλύβαν. Αλλά τα έργα του πνεύματος πυρ ή μαχαίρα δεν αφανίζει. Αιώνια ζουν εις τας αναμνήσεις και τας καρδίας ανθρώπων, ζουν εις τον ακήρατον κόσμον της ιδέας…»

Από τα μαθητικά του χρόνια ο Συκουτρής εμφανίζει το πάθος για μόρφωση και δράση, για την Ελλάδα και τον αρχαίο πολιτισμό. Ίδρυσε μετά την αποφοίτησή του στην κωμόπολη Μουριεντέ της Μικρασιατικής Μαγνησίας τον «Εθνικό Όμιλο» όπου οι νέοι ωρκίσθηκαν να μιλούν μόνο ελληνικά. Την άνοιξη του 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Ο Συκουτρής θα σημειώσει: «Η Ημέρα της χαράς».
Ο Συκουτρής θα βρει την πίστη και τον λυτρωμό στο αλύτρωτο νησί, την Κύπρο. Εκεί θα προσφέρει τις υπηρεσίες του για δύο χρόνια στο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας. Ο νεαρός δάσκαλος γεφυρώνει την απόσταση με τους μαθητές, εμπνέοντας ταυτοχρόνως τον σεβασμό και την πειθαρχημένη ελευθερία. Τονίζει την αμεσότητα και τη σύνδεση της αρχαίας με τη νέα Ελλάδα δίνοντας έμφαση και στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών, στην αξία των Δημοτικών τραγουδιών για τους αγώνες της φυλής και διδάσκοντας των Δωδεκάλογο του Γύφτου του Κωστή Παλαμά. Με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Κιτίου Νικοδήμου Μυλωνά, εκδίδει τα «Κυπριακά Χρονικά» παρασύροντας και άλλους να ασχοληθούν με την παράδοση, την ιστορία και το μέλλον της αγαπημένης Κύπρου.

Το 1929 διορίστηκε καθηγητής στο Αρσάκειο και βιβλιοθηκάριος στην Ακαδημία Αθηνών. Το 1930 ο Συκουτρής εκλέγεται παμψηφεί Υφηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στις 27 Ιανουαρίου του 1931 δίνει το εναρκτήριο μάθημά του με θέμα «Φιλολογία και Ζωή». Εκεί ο Συκουτρής θα αναλύσει το πώς αντιλαμβάνεται το έργο του φιλολόγου μέσα στα πλαίσια της όλης πνευματικής ζωής του έθνους.

Πρόβαλε την πατριδολατρεία, την αγωνιστικότητα και την πειθαρχημένη ελευθερία απέναντι στις υλιστικές θεωρίες, τον παθητικό τρόπο ζωής και την ανευθυνότητα. Την ουσιαστική μελέτη και γνώση απέναντι στη δημοσιογραφίστικη παρουσίαση των θεμάτων. Την πάλη απέναντι στην άρνηση και την αναρχία αλλά και στο συντηρητισμό ο οποίος εκφράζεται πολλές φορές ως αδράνεια σκέψεως.
Διετήρησε φυσικά τις αποστάσεις του από τον κομματισμό και την καιροσκοπία. Εξ άλλου όπως ο ίδιος έλεγε «τα εκπαιδευτικά μας χάλια δεν οφείλονται εις την γραμματικήν και το συντακτικόν, αλλ’ εις την οκνηρίαν και ασυνειδησίαν των ανθρώπων και τον κομματισμόν – είτε πολιτικός είτε γλωσσικός είναι αυτός».

Η Αριστοκρατική σκέψη του Συκουτρή ακολουθεί τα βήματα του Πλάτωνα. Πρεσβεύει την πρωτοπορία του πνεύματος – που εξασφαλίζει την αιώνια νεότητα της ζωής – απέναντι σε όλες τις αξίες της ζωής. Και την διακυβέρνηση από τους πνευματικά αρίστους της φυλής. «Όλος ο ελληνικός πολιτισμός ακόμα και ο πολιτισμός της Αθηναϊκής δημοκρατίας, είναι δημιούργημα αριστοκρατικό», λέγει ο Συκουτρής. Έννοιες όπως ιεραρχία, αγώνας, ισχυρή και ηθική προσωπικότητα, αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα στο όλο μήνυμα του Συκουτρή απέναντι στις παρακμιακές θεωρίες, την ανευθυνότητα της μάζας, την εκβιομηχάνιση των πνευματικών αξιών και το νεοπλουτισμό.

Για την Ελευθερία, σημειώνει ο Συκουτρής ότι είναι η κυρία ιδιότης μιας προσωπικότητος. Η δε Ελευθερία της σκέψεως πρέπει να συμβαδίζει με την ψυχική υγεία του έθνους ειδάλλως καταλήγει στην ασυδοσία, την ανευθυνότητα και τη δημοκοπία. Επισημαίνει επίσης τον κίνδυνο αναπτύξεως μίας νέας τυραννίας, της τυραννίας των ανευθύνων. «Μας κυριαρχούν σήμερον οι ανεύθυνοι, οι δημοσιογράφοι, οι σαλτιμπάγκοι του κοινοβουλευτισμού. Και το χειρότερον: μας κυριαρχούν και ταυτοχρόνως μας κοροϊδεύουν, αφού τυραννούν εν ονόματι των λαϊκών ελευθεριών».

Επίλογος

«Εν τω μεταξύ η διαφοροποίησις κατά έθνη αποτελεί την αρίστην και γονιμωτέραν από τας μορφάς διαφοροποιήσεως που μας προσφέρει η ιστορία. Όχι μόνον διότι είναι η παλαιοτέρα – εις κάθε έθνος από την στιγμήν που εισέρχεται εις την ιστορίαν υπάρχει κατά το μάλλον ή ήττον διαυγής (αδιάφορον αν δεν είναι πάντοτε νομικώς ή πολιτειολογικώς διατυπωμένη) η συνείδησις της εθνικής ενότητος. Αλλά και διότι στηρίζεται εις μονίμους και ζωτικούς παράγοντας (την γην, την φυλήν, το κλίμα, την γλώσσαν, τας παραδόσεις, τα έθιμα κλπ), περιλαμβάνει επομένως στοιχεία φυσιολογικά, ψυχολογικά, οικονομικά και μαζί πνευματικάς και ηθικάς αξίας. 

Μα οδηγεί εις τους πολέμους θα μου πείτε. Αγαπητέ μου, ας μη μας τρομάζουν αι λέξεις, και μ’ αισθηματολογίας δεν διαπλάσσονται ποτέ οι λαοί. Σκληρός και άγριος ειν’ ο πόλεμος – εγνώρισα εις τον εαυτόν μου και το άμεσον περιβάλλον μου την σκληρότητα. Αλλά ο πόλεμος δεν είναι θεσμός κοινωνικός. Θεσμός είναι οι διάφοροι τρόποι του πολέμου. Ο ίδιος ο πόλεμος είναι μία μοίρα του ανθρώπου, να έτσι όπως ο θάνατος, τα γηρατειά, το κλειστόν εγώ, ο έρως – και όλα αυτά είναι σκληρά. Ως τώρα δεν έχει ευρεθή άλλη μορφή ομαδικής αυτοθυσίας. Είναι η μόνη περίπτωσις που ένας λαός ολόκληρος (όχι το άτομον ή ωρισμέναι μικραί ομάδες) αποδεικνύει, εμπράκτως και με θυσίας αληθινάς την πίστιν του, ότι υπάρχουν αξίαι που στέκονται πολύ υψηλότερα από την πρωταρχικήν και άμεσον αξίαν: την ζωή». 

Από το βιβλίο:
Με ιδεολογία Ελληνική
Νεοέλληνες πνευματικοί ήρωες